Profesor Janusz Czerwiński

Profesor dr hab. Janusz Czerwiński urodził się 24.10.1936 r. w Ostrowi – Mazowieckiej (woj. mazowieckie) w rodzinie inteligenckiej. Ukończył szkołę podstawową w miejscu urodzenia w 1951 roku, a następnie w 1955 r. szkołę średnią w Kłodzku (woj. dolnośląskie). Po ukończeniu szkoły podjął pracę zawodową w Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Kłodzku. Już w szkole średniej interesował się sportem, gdzie rozpoczął treningi w koszykówkę i piłkę ręczną, z którą następnie związał swoje zainteresowania jako zawodnik, trener, naukowiec i działacz. W roku 1959 przeniósł się do Gdańska, gdzie podjął naukę w tamtejszym Studium Nauczycielskim Wychowania Fizycznego, które ukończył w 1962 r. i w tym samym roku rozpoczął pracę jako nauczyciel w szkole podstawowej.

Mając uprawnienia trenera II klasy w piłce ręcznej, prowadził równocześnie zajęcia z młodzikami i juniorami KS „Spójnia” Gdańsk. W tym samym klubie czynnie uprawiał sport na poziomie I – ligowym, gdzie również wywalczył wraz z zespołem tytuł wicemistrza Polski. Był reprezentantem kraju w licznych imprezach międzynarodowych – w tym w Mistrzostwach Świata w piłkę ręczną 11 – osobową w Szwajcarii w 1963 r., gdzie zespół wywalczył IV miejsce. Od 1967 rok rozpoczął pracę szkoleniową jako trener reprezentacji Polski w piłce ręcznej, którą kontynuował aż do 1976 r. Następnie prowadził narodowe drużyny reprezentacji Grecji (1984-1987) i Islandii (1996-1997) oraz trzykrotnie reprezentacji Europy.

Zainteresowanie pracą trenerską spowodowało, iż postanowił pogłębić swoją wiedzę na studiach wychowania fizycznego w Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego w Poznaniu, którą ukończył z sukcesem w 1970 roku. Od 1971 r. rozpoczął pracę w Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego w Gdańsku, a w 1974 r. obronił dysertację doktorską w WSWF w Poznaniu na temat „Dynamika sprawności fizycznej ogólnej i specjalnej kadry narodowej w piłce ręcznej” (promotor prof. Zdobysław Stawczyk).

Łącząc studia z pracą szkoleniową, postawił swoje pierwsze kroki naukowo-badawcze w poszukiwaniu najlepszych rozwiązań treningu. Pierwszą opublikowaną pracą w Biuletynie Szkoleniowym ZPRP (1963 r.) było opracowanie dotyczące „spostrzeżeń co do sposobu gry szwedzkich zespołów piłki ręcznej”. Powyższe konkluzje z dużą konsekwencją były wdrażane początkowo w klubach, a później w reprezentacji. Kontynuował i poszerzał analizy gry o wiedzę na temat taktyki gry.

Podsumowaniem pierwszych badań i publikacji była wydana w 1973 r. książka przez ZPRP — analityczne sprawozdanie z przygotowań i startu reprezentacji Polski w Igrzyskach Olimpijskich w 1972 r. w Monachium. Wysunięte wnioski posłużyły do opracowania przez Komisję Szkoleniową ZPRP, koncepcji rozwoju piłki ręcznej w Polsce na lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte ubiegłego wieku. Problematyka związana z analizą gry należała do priorytetowych zainteresowań badawczych Pana Profesora i kontynuowana jest do chwili obecnej. Wyniki badań wskazują trendy rozwojowe piłki ręcznej, podkreślają asymetrię pomiędzy grą ataku, a obrony w różnych okresach jej rozwoju oraz uwidaczniają rolę przepisów gry w kształtowaniu się walki sportowej.

W międzyczasie ukazało się kilkanaście publikacji własnych oraz opracowanych wspólnie z przedstawicielami innych dyscyplin naukowych, a dotyczących związków fizjologii i biochemii z wynikiem sportowym w grze w piłkę ręczną. Najbardziej znaczące prace w tym zakresie to: Ocena metabolizmu wysiłkowego piłkarza ręcznego (1982 r.), Wytrzymałość podstawowa u piłkarzy ręcznych kadry narodowej Islandii (1984 r.), Wskazówki dla indywidualnego treningu piłkarza ręcznego na podstawie testu Czerwińskiego połączonego z gazometrią krwi (1982 r.), Metoda oceny przystosowania zawodników do zadań treningowych w piłce ręcznej (1982 r.). W badaniach stwierdzono, że podstawowym źródłem energii w trakcie gry w piłkę ręczną jest oksydacyjna fosforyzacja zachodząca w mitochondriach komórek mięśniowych, a proces adaptacji rozwija ten system do tego stopnia, że glikoza odgrywa tylko rolę uboczną nawet przy wysiłku o dużej intensywności. Piłka ręczna jest więc dyscypliną sportową opartą w głównej mierze na wytrzymałości, a w treningu należy dążyć do kształtowania wytrzymałości szybkościowej.

Wyniki prowadzonych w tym zakresie badań ujawniają trendy rozwojowe gry w piłkę ręczną (szczególnie w latach 80.), ponadto uwidaczniają rolę przepisów gry w kształtowaniu się walki sportowej. Zostały one opublikowane w licznych publikacjach (np. J. Czerwiński 1964, 1973, 1974).

Badania dotyczące parametrów fizjologicznych potwierdziły praktyczne spostrzeżenia, że trening piłkarza ręcznego w polskich warunkach (lata 80.) nie jest adekwatny do potrzeb gry. Analiza wartości treningowych i meczowych potwierdza to niezbicie. W badaniach psychologicznych dostrzegamy, że piłkarzy ręcznych charakteryzuje typ temperamentu sangwinistyczny, że odznaczają się oni dużą ruchliwością i równocześnie zrównoważeniem w zakresie pobudzenia i hamowania. Badania potwierdziły niezbicie, że gra w piłkę ręczną jest bardzo złożoną dyscypliną sportową, w której rola mechanizmów biologicznych, psychologicznych i środowiskowych ściśle jest związana z umiejętnościami techniczno-taktycznymi oraz czynnikami morfologicznymi, co zostało opisane w licznych publikacjach (np. J. Czerwiński 1982a, 1982b).

Kolejny nurt zainteresowań badawczych Profesora stanowiła struktura gry w piłkę ręczną. Pierwszą obszerną pracą na ten temat była monografia pt. „Struktura ataku w grze w piłkę ręczną” (AWF Gdańsk 1981 r.). Praca ta w sposób bardzo czytelny uwzględnia „ducha” gry w piłkę ręczną i sięga dalej niż formalna znajomość techniki, taktyki, przepisów oraz regulaminów. Zdaniem recenzenta prof. Tadeusza Ulatowskiego dzieło ma wpływ na dalsze tendencje rozwojowe gry w piłkę ręczną. W pracy tej Profesor zidentyfikował szereg nieprawidłowości mających swoje podłoże w wadliwym procesie treningowym oraz nieprzystosowanych do aktualnych potrzeb przepisów gry. Wąski zakres środków techniczno–taktycznych, wolna, szablonowa gra, liczne przerwy w grze nie sprzyjały widowiskowości analizowanej dyscypliny. Stąd pojawił się postulat koniecznych zmian w charakterze treningu, jak i przepisów gry (J. Czerwiński 1981,1990).

Badania z tego zakresu były inspiracją do opracowania habilitacyjnego na temat „Teoretyczne i metodyczne podstawy doskonalenia systemu szkolenia piłkarzy ręcznych w Polsce” w Instytucie Kultury Fizycznej i Sportu w Leningradzie. W 1991 r. uzyskał stopień doktora habilitowanego.

Wszechstronna analiza gry w piłkę ręczną na różnych szczeblach zaawansowania zawodników pozwoliła na napisanie kolejnych pozycji wydawniczych, które w sposób znakomity przyczyniły się do wszechstronnego ujęcia treningu gry w piłkę ręczną.

Profesor opublikował ponad 300 prac (w tym ponad 30 pozycji zwartych), wiele z nich było drukowanych w językach obcych (niemieckim, angielskim, rosyjskim, szwedzkim, hiszpańskim, francuskim, rumuńskim i włoskim). Do dziś znaczna ich część jest cytowana przez autorów polskich i zagranicznych.

Tytuł Profesora Nauk o Kulturze Fizycznej otrzymał w dniu 16.12.1996 r. z rąk Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego i w tym samym roku został Honorowym Prezes Związku Piłki Ręcznej w Polsce, gdzie wcześniej przez osiem lat pełnił funkcję prezesa.

Kluczową pozycję wieńczącą badania Profesora była ekspertyza opracowana na zamówienie EHF pt. „Handball-Description of the Game” (1993). Ekspertyza dotyczy oceny struktury walki sportowej w grze w piłkę ręczną, wpływu przepisów gry i systemów rozgrywek na rozwój tej dyscypliny sportu. Wyniki badań wskazały na potrzebę istotnych zmian w procesie treningowym piłkarzy ręcznych. Metody nowoczesnego treningu zawarte są w pozycjach zwartych „El Balonmano” (w języku hiszpańskim) oraz „Handball” (w języku francuskim).

Wnioski z powyższych dociekań naukowych przekonały prof. Janusza Czerwińskiego co do potrzeby badań grup dziecięcych i młodzieżowych, czego efektem były przeprowadzone badania: „Efektywność rutynowo stosowanych form i metod kształtowania sprawności fizycznej ogólnej i specjalnej dzieci i młodzieży szkoły o specjalności piłki ręcznej”, których celem było poszerzenie wiedzy o procesie treningu młodych sportowców w ramach finansowania KBN projekt badawczy zamawiany (PBZ 003-05).

Publikowane prace charakteryzują etapy krystalizacji zainteresowań i konsekwencję w rozwiązywaniu coraz bardziej złożonych i oryginalnych problemów i tematów. Na podkreślenie zasługuje tu logiczne powiązanie zadań poznawczych i aplikacyjnych, gdzie duża część wyników badań w różnym stopniu była lub jest wdrażana do praktyki.

Pan Profesor był też autorem wielu innych koncepcji teoretycznych wprowadzanych do praktyki sportowej. Do najważniejszych z nich można zaliczyć: zmianę przepisów gry dla zespołów I i II ligi w paragrafie dotyczącym rozpoczęcia gry po straconym golu. Eksperyment wprowadzony za akceptacją Europejskiej Federacji Piłki Ręcznej (EHF), opracowanie metody rejestracji obciążeń treningowych w klubach I i II ligi, opracowanie testu sprawności specjalnej, opracowanie metodyki nauczania ataku szybkiego wg „polskiej koncepcji”, opracowanie z udziałem pracowników Zakładu Bioenergetyki AWF Gdańsk metody oceny poziomu przygotowania zawodników do gry w oparciu o test J. Czerwińskiego i gazometrię krwi, opracowanie metody oceny walki sportowej w piłce ręcznej na podstawie analizy telewizyjnej i komputerowej.

Profesor Janusz Czerwiński brał także czynny udział w promowaniu kadr naukowych w zakresie nauk o kulturze fizycznej. Był promotorem w 15 przewodach doktorskich, recenzentem prawie 50 rozpraw doktorskich, ponad 20 habilitacyjnych oraz 9 recenzji w postępowaniach profesorskich.

Profesor brał czynny udział w licznych konferencjach naukowych. Był prelegentem około 20 konferencji zagranicznych. Uczestniczył czynnie w licznych konferencjach i sympozjach krajowych, gdzie między innymi przewodniczył komitetom organizacyjnym konferencji:

* Konferencja dla trenerów reprezentacji narodowych w 1996 r. nt. Nowoczesnych tendencji w kontrataku (organizator EHF);

* Międzynarodowej konferencji nt. Problem indywidualizacji w teorii i praktyce treningu sportowego (2002 r.),

* Międzynarodowej Konferencji AWF Gdańsk 2006,

* Konferencji „Sport Olimpijski” organizowanej przez AWFiS Gdańsk pod patronatem prezesa MKOL J. Roge (2006 r.)

Oprócz działalności naukowej, w życiu Profesora Janusza Czerwińskiego, istotne miejsce zajmowała także działalność organizacyjna prowadzone na rzecz wielu środowisk i na różnych płaszczyznach. Na szczególną uwagę zasługuje wkład Pana Profesora w rozwój uczelni sportowych, szczególnie Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku, gdzie Pan Profesor pełnił liczne funkcje: dziekana (w latach 1977-1981), prorektora (1987-1990, 1994-1997), a także Rektora Uczelni trzech kadencji (1981-1984 i 1997-2002).

Do najważniejszych osiągnięć działalności organizacyjnej Profesora na rzecz AWF Gdańsk należy zaliczyć przede wszystkim: uzyskanie praw do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego nauk o kulturze fizycznej (25.10.1999), utworzenie Laboratorium Wysiłku Fizycznego (1998 r.), pozyskanie specjalistycznej aparatury naukowo-badawczej, dynamiczna komputeryzacja uczelni, komputeryzacja zbiorów bibliotecznych, zmiana nazwy uczelni z Akademii Wychowania Fizycznego na pierwszą w Polsce Akademię Wychowania Fizycznego i Sportu (2002 r.), stworzenie optymalnych warunków dla studentów AWF i zawodników AZS AWF Gdańsk: zarówno w 1996 (Atlanta), jak i w 2000 roku (Sydney). Podczas pełnienia przez Profesora licznych funkcji w gdańskiej Akademii, istotne miejsce zajmowało pozyskiwanie środków na bardzo liczne i istotne dla strategicznego rozwoju Uczelni inwestycje, które w znacznym stopniu przyczyniały się do rozwoju tej uczelni oraz miasta.

Istotne miejsce w działalności organizacyjnej Profesora odgrywała organizacja imprez sportowych o różnej randze sportowej oraz w różnych dyscyplinach sportu.

Pan Profesor Janusz Czerwiński pełnił także szereg istotnych funkcji różnych organizacjach. Był członkiem Komisji do spraw zwalczania dopingu w sporcie (1993 – 2000), przewodniczącym Konferencji Rektorów Akademii Wychowania Fizycznego w Polsce (2997 – 2002 r.), członkiem Prezydium Konferencji Rektorów Akademickich Szkół w Polsce (1998 – 2002 r.), członkiem Centralnej Komisji do spraw Stopni i Tytułów Naukowych (2003 – 2005 r.), członkiem Państwowej Komisji Akredytacyjnej (2005 – 2007).

Za swoją działalność Profesor otrzymał wiele nagród i wyróżnień. Do najważniejszych z nich można zaliczyć: Medal Kalos Kagathos (2001 r.), Krzyż Oficerski (2002), nagrodę Badge of Merit in Gold nadawaną przez Międzynarodową Federację Piłki Ręcznej (2002), tytuł zasłużonego działacza Europejskiej Federacji Piłki Ręcznej (2004), Odznakę Diamentową z Wieńcem ZPRP (2006), wyróżnienie Olympic Merit przyznawane przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski (2009), Złoty Medal za zasługi dla PKOL (2013), Złoty Wawrzyn Olimpijski za redakcję i współautorstwo pracy „Podstawy teorii i technologii treningu sportowego” (2016), medal Księcia Mściwoja II przyznany przez Radę Miasta Gdańska za wybitne osiągnięcia naukowe i trenerskie na arenie międzynarodowej, odznakę IHF za wybitne osiągnięcia w rozwoju piłki ręcznej na świecie (2022), nagrodę Logos Olimpijski za współautorstwo książki „Olimpizm polski” (2022).

Profesor otrzymał także wyróżnienia w postaci Doktoratów Honoris Causa Uniwersytetu Kultury Fizycznej i Sportu w Kijowie (2000) oraz AWFiS Gdańsk (2003).